An ninh năng lượng là gì? Biện pháp đảm bảo an ninh năng lượng?

Năng lượng được ví như máu của mọi nền kinh tế bởi đây là yếu tố cần thiết trong quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa, phục vụ nhu cầu cho con người. Bên cạnh sử dụng và khai thác năng lượng chúng ta cũng cần phải đảm bảo an ninh năng lượng. Tìm hiểu về an ninh năng lượng là gì và biện pháp đảm bảo an ninh năng lượng. Bài viết sau đây sẽ hỗ trợ bạn các thông tin chi tiết nhất!

1. An ninh năng lượng là gì?

Năng lượng là nhân tố trọng yếu đối với an ninh – kinh tế mỗi quốc gia. An ninh năng lượng là đảm bảo cung cấp năng lượng đầy đủ để duy trì sản xuất, phát triển kinh tế quốc gia và đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người dân ở mức ổn định bình thường.

2. Đảm bảo năng lượng trong ngắn hạn và dài hạn

Như chúng ta thấy thì năng lượng là nhân tố quyết định đóng vai trò quan trọng trong mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh và đời sống của người dân. Vì vậy, bất kể quốc gia nào cũng cần có kế hoạch cụ thể để có thể cân đối các nguồn năng lượng phục vụ cho phát triển kinh tế – xã hội trong ngắn hạn và dài hạn. Đặc biệt là khi an ninh năng lượng toàn cầu đang bị xáo trộn bởi nhiều yếu tố. 

• Ngắn hạn

Xét về ngắn hạn, đối với mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng, chúng ta có thể quan sát một ví dụ rất điển hình đó là việc châu Âu phải đối phó với việc thiếu hụt nguồn cung nhiên liệu từ Nga trong mùa đông vừa qua. Một mặt, châu lục này đã thực hiện chính sách tiết kiệm năng lượng nhiều nhất có thể, mặt khác, tăng cường các kho dự trữ khí đốt. 

Quốc gia tại châu Âu làm tốt nhất việc đảm bảo an ninh năng lượng trong ngắn hạn là Đức khi mà đã chi một khoản tiền 1,5 tỷ Euro để mua LNG từ nhiều nguồn khác nhau để vượt qua mùa đông giá rét và lấp đầy 95% kho dự trữ quốc gia sớm hơn 2 tuần so với mục tiêu ban đầu. 

• Dài hạn

Đảm bảo năng lượng trong dài hạn sẽ cần nhiều thời gian và công sức hơn là các giải pháp trong ngắn hạn. Một trong những giải pháp được nhiều quốc gia lựa chọn nhất là chuyển đổi năng lượng. Biến đổi khí hậu, khan hiếm tài nguyên và nguồn cung gián đoạn khiến cho năng lượng tái tạo càng thể hiện được vai trò của mình. Phát triển được năng lượng tái tạo sẽ giải quyết được nhiều vấn đề cùng một lúc. Các nguồn năng lượng đang được các nước sử dụng là năng lượng từ gió, mưa, nắng, sóng biển, thủy triều, địa nhiệt…Một số quốc gia tiên phong trong việc sử dụng năng lượng tái tạo là Australia, Hàn Quốc, Thuỵ Điển, Nam Phi….

Nhìn từ bài toán năng lượng tại châu Âu sau khi Nga tiến hành tấn công Ukraine gây nên sự gián đoạn về năng lượng nghiêm trọng. Một kinh nghiệm được rút ra để bảo vệ an ninh năng lượng dài hạn đó là “đa dạng hóa nguồn cung" tránh tình trạng bị động. Thay vì phụ thuộc vào Nga như trước kia, Châu Âu đã ký thoả thuận với Azerbaijan, Gruzia, Romania và Hungary xây dựng đường dây tải điện chạy ngầm dưới Biển Ðen để truyền tải điện từ các trại điện gió, dự kiến được xây dựng ở biển Caspi, tới châu Âu.

Song song với đó, một giải pháp khác có thể giúp đảm bảo an ninh năng lượng là tăng cường phát triển các trung tâm an ninh năng lượng, tránh phụ thuộc vào bất kỳ nguồn năng lượng nhập khẩu nào. Kho dự trữ năng lượng sẽ được phát huy trong bối cảnh nguồn cung bên ngoài bị gián đoạn. 

Cuối cùng, cũng giống như trong bất kỳ lĩnh vực vào, việc xây dựng liên minh và cơ chế hỗ trợ đa phương, đối phó với những thách thức chung là rất cần thiết để đảm bảo an ninh năng lượng khu vực.

3. Các mối nguy ảnh hưởng đến an ninh năng lượng

Thông qua nghiên cứu từ thực tiễn có thể rút ra một số yếu tố khách quan và chủ quan dẫn đến nguy cơ mất an toàn năng lượng. Cụ thể đó là:

Bất ổn chính trị trong nước ở các nước sản xuất năng lượng

Đơn cử một sự vụ mới đây nhất vào cuối tháng 3, Iraq quyết định ngừng xuất khẩu 450.000 thùng dầu thô mỗi ngày của Iraq liên quan đến vụ kiện từ năm 2014, khi Baghdad cáo buộc Thổ Nhĩ Kỳ vi phạm thỏa thuận chung khi cho phép Chính quyền Khu tự trị người Kurd (KRG) xuất khẩu dầu thô thông qua một đường ống dẫn đến cảng Ceyhan của Thổ Nhĩ Kỳ. Quyết định này khiến cho các quốc gia tiếp nhận dầu từ Ceyhan bị gián đoạn. 

Phụ thuộc vào nguồn cung từ nước ngoài

Căng thẳng nguồn cung năng lượng do phụ thuộc vào nước ngoài được thấy rõ nhất tại châu Âu trong năm 2022 vừa qua. Chưa bao giờ lục địa già lại trải qua một mùa đông “thiếu" năng lượng tới vậy, giá cả leo thang do quay lưng lại với nguồn dầu từ Nga. Từ chối Nga, châu Âu phải loay hoay tìm đủ mọi cách để có được năng lượng sưởi ấm trong mùa đông. Na Uy nổi lên như một nguồn năng lượng sáng giá, cung cấp 1/3 lượng khí đốt sử dụng ở châu Âu. 

Xung đột trong và ngoài nước

Căng thẳng giữa Ukraine và Nga, vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Các đòn trừng phạt của phương Tây nhằm vào Nga cũng ngày một nhiều dẫn đến các nước EU thiếu hụt năng lượng nghiêm trọng, thị trường dầu mỏ quốc tế được định hình lại. Nga trở thành nhà cung cấp dầu thô lớn thứ hai của Trung Quốc. Trong khi đó, các nhà máy lọc dầu tư nhân Ấn Độ đang cạnh tranh với các công ty độc lập ở Trung Quốc (TQ) để nhập dầu thô ESPO của Nga qua đường biển. Sự cạnh tranh đã đẩy giá dầu ESPO lên cao hơn sau khi Nga tuyên bố giảm xuất khẩu dầu thô Ural.

Các tổ chức phi chính phủ nhắm vào việc cung cấp và vận chuyển nguồn tài nguyên dầu khí 

Suy thoái kinh tế do chiến sự ở Ukraine đã cắt đứt nhiều tuyến đường buôn bán ngắn của dầu mỏ và sản phẩm dầu mỏ qua biển Baltic và biển Bắc. Các tàu chở dầu buộc phải lênh đênh trên biển nhiều hơn trước khi đến đích. Nhiều chuyến hàng hiện mất nhiều thời gian hơn gấp 5 lần để vận chuyển đến các nhà máy lọc dầu hoặc nhà bán buôn so với trước khi xảy ra xung đột. Do đó, tình trạng này còn khiến các công ty vận tải tăng giá và nhiều tổ chức trục lợi thông qua vận chuyển.

Cạnh tranh giữa tài nguyên năng lượng với dầu(nhiên liệu thô, sản phẩm chưng cất) so với than đá với khí đốt tự nhiên, hạt nhân so với gió/năng lượng mặt trời và thủy điện ( đập, máy bơm)

Nam Phi đang trải qua 16 năm thiếu điện, trầm trọng nhất là mất điện kéo dài đến mười giờ liên tục, mọi ngành nghề đều bị ảnh hưởng. Nguyên nhân là do quá trình chuyển đổi giữa các năng lượng truyền thống và năng lượng tái tạo không thể đuổi kịp nhu cầu. Thỏa thuận cung cấp 8,5 tỷ USD của Phương Tây để giúp Nam Phi loại bỏ các nhà máy nhiệt điện than, giảm phụ thuộc vào than đá đã không thể thực hiện được do cầu liên tục tăng.  

Kho lưu trữ năng lượng không đáng tin cậy 

Tại Zimbabwe, cơn khát điện ngày càng nghiêm trọng vì con đập lớn nhất của đất nước, không sản xuất đủ điện do mực nước thấp. Các nhà máy nhiệt điện than của Zimbabwe thì chất lượng kém, thường xuyên xảy ra sự cố, ảnh hưởng đến năng lượng cả nước. 

Các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng cung cấp năng lượng 

Hai đường ống Nord Stream 1 và 2 từ Nga sang Đức qua biển Baltic bị hư hại sau các vụ nổ hồi tháng 9/2022 vẫn gây xôn xao dư luận khi vẫn chưa tìm được thủ phạm đích thực. Vào thời điểm đó, các đường ống đều đang không hoạt động. Đan Mạch cùng Thụy Điển và Đức, ba quốc gia gần hiện trường nhất, đã mở cuộc điều tra, kết luận đây là hành động phá hoại nhưng chưa nêu danh tính thủ phạm. Các vụ nổ đã cắt đứt đường ống dẫn khí quan trọng của Nga tới châu Âu. 

Khủng bố 

Cuối tháng 12/2020, phong trào nổi dậy Ansar Allah đã thực hiện nhiều loạt khủng bố vào các cơ sở nhiên liệu và tàu vận chuyển của Saudi Aramco. Một tàu chở nhiên liệu BW Rhine của Singapore đang đậu tại cảng dầu ở Jeddah (KSA) đã bị tấn công. Sau vụ việc này, chính quyền KSA đã đóng cửa cảng vô thời hạn do trước đó cũng có nhiều vụ tấn công khác đã xảy ra.

Sự cố do thiên tai 

Trận hỏa hoạn kho dầu thô tại vịnh Matanzas, Cuba do sét đánh hồi đầu tháng 8/2022 được cho là khủng khiếp nhất lịch sử. Sét đánh vào bể chứa dầu thô số 52, dung tích khoảng 55.000m3 khiến ngọn lửa bùng phát dữ dội, sau đó vỡ hàng loạt các bồn dầu thô khác. Vụ nổ khiến Cuba phải đối mặt với cuộc khủng hoảng năng lượng, tình trạng mất điện kéo dài ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất và đời sống.

4. Tình hình an ninh năng lượng của Việt Nam

Việt Nam là quốc gia có nguồn năng lượng đa dạng. Ngành năng lượng đã có những thành tựu đáng kể trong việc cung cấp năng lượng cho phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, nước ta vẫn là nước có sản xuất và tiêu thụ năng lượng bình quân đầu người thấp.  

Từ năm 2021 đến năm 2025, Việt Nam phải đối mặt với cuộc khủng hoảng thiếu điện. Theo kết quả dự báo mới nhất từ ​​Viện Năng lượng cho đồ án Quy hoạch điện VIII, nhu cầu điện thương phẩm dự kiến ​​tăng khoảng 8% từ năm 2021 đến năm 2030, đạt khoảng 337,5 tỷ kWh vào năm 2025 trong kịch bản cơ bản tăng. Dự kiến ​​sẽ đạt khoảng 478,1 tỷ kWh vào năm 2030.

Hiện trạng tiêu thụ năng lượng ở Việt Nam đang tăng nhanh. Từ năm 2020 đến năm 2030, nhập khẩu nhiên liệu sẽ tăng gấp ba lần so với năm 2019 và sẽ tăng gấp tám lần vào năm 2050. Điều này cho thấy 3/4 năng lượng tiêu thụ của Việt Nam đến từ nguồn nhập khẩu (theo báo cáo Triển vọng Năng lượng Việt Nam 2019 (EOR 2019)). 

Chúng ta mới có hai nhà máy lọc dầu gồm Dung Quất hoạt động từ năm 2009, công suất 6,5 triệu tấn/năm, mỗi năm cung cấp gần 7 triệu tấn, chiếm khoảng 35% thị phần và Nhà máy Nghi Sơn, đưa vào năm 2018, công suất 10 triệu tấn, nhưng mỗi năm cung cấp khoảng 6,5 - 7 triệu tấn. Do đó, trong tương lai gần vẫn cần phải xây dựng lộ trình để có phương án dự phòng ổn định lâu dài. 

5. Chính sách, giải pháp của Việt Nam về an ninh năng lượng là gì?

Ngành năng lượng của nước ta còn nhiều hạn chế, yếu kém. Mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia vẫn là một thách thức. Nếu nguồn cung trong nước không đáp ứng đủ nhu cầu, ngày càng nhiều năng lượng sẽ phải nhập khẩu. Do đó, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách và có sự quan tâm đầu tư, hỗ trợ phát triển ngành năng lượng về nhiều mặt.

• Phát triển năng lượng sạch

Tại Nghị quyết 55-NQ/TW về “Định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” do Bộ Chính trị ban hành cũng đã đưa ra quan điểm chỉ đạo phát triển đồng bộ, hợp lý và đa dạng hoá các loại hình năng lượng, ưu tiên khai thác, sử dụng triệt để và hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng mới, năng lượng sạch. Tỉ lệ các nguồn năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp đạt khoảng 15 - 20% vào năm 2030; 25 - 30% vào năm 2045.

• Tiết kiệm năng lượng

Chính phủ đã ban hành Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019 – 2030 được thực hiện thành 2 giai đoạn từ 2019 - 2025 và 2026 – 2030 với các nhiệm vụ chủ yếu: Rà soát, xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong đầu tư, sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt dân sinh.

• Kêu gọi đầu tư các phân ngành năng lượng

 Chính phủ lãnh đạo xây dựng và triển khai Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia và các chiến lược phát triển các phân ngành năng lượng. Thực hiện sửa đổi Luật Dầu khí và hoàn thiện các luật chuyên ngành về điện lực, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả và các luật khác liên quan đến ngành năng lượng để làm cơ sở thực hiện hiệu quả hơn nữa cơ chế thị trường; nghiên cứu, thực hiện luật hóa việc điều hành giá điện và một số ưu đãi cho dự án được khuyến khích đầu tư trong lĩnh vực năng lượng...

• Hoàn thiện chính sách giá điện phù hợp

Đẩy nhanh quá trình hoàn thiện và thực hiện chính sách giá điện bảo đảm tính đúng, tính đủ theo cơ chế thị trường, tạo nguồn lực tài chính để tái đầu tư ngành năng lượng, khắc phục cho được cách tính giá điện chưa hợp lý.

6. Kết luận

Có thể thấy, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia một cách bền vững là yêu cầu sống còn đối với một quốc gia, là nền tảng và tiền đề quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội. Vì vậy, Việt Nam luôn ưu tiên và đề cao việc nhận định chính xác vấn đề an ninh năng lượng là gì và cách thức nào để đảm bảo an ninh năng lượng một cách bền vững. Hiện nay về an ninh năng lượng không chỉ tập trung vào dầu mỏ. Ví dụ như tại các đợt mất điện ở cả hai bờ Đông và bờ Tây nước Mỹ, ở châu Âu, và ở Nga, cùng với tình trạng thiếu điện thường xuyên ở Trung Quốc, Ấn Độ, và những quốc gia đang phát triển khác, đã làm dấy lên mối lo ngại về mức độ ổn định của hệ thống cung ứng điện, khí đốt,… 

Hoa Nguyễn