Các "gã khổng lồ" công nghệ Mỹ “khủng hoảng tuổi trung niên”

“Ông trùm” công nghệ Peter Thiel từng nhận định ngành công nghệ nước Mỹ chắc chắn sẽ không xảy ra "bong bóng". Tuy nhiên, trên thực tế, các "gã khổng lồ" công nghệ đang đối diện với thời kỳ mùa Đông giá rét gọi là di chứng bong bóng dài hạn.

Làn sóng sa thải nhân sự công nghệ ngày càng gia tăng

Sự thay đổi cục diện được thể hiện ở việc sa thải nhân viên quy mô lớn nhất trong lịch sử, các "gã khổng lồ" công nghệ Google, Apple, Facebook (Meta), Amazon, Microsoft… (được gọi là “GAFAM”) dường như lao dốc tập thể.  

Nguyên nhân là do các công ty công nghệ lớn gặt hái lợi nhuận nhiều hơn từ sự bùng nổ chi tiêu trực tuyến và làm việc từ xa, bắt đầu trong thời gian phong tỏa do đại dịch COVID-19 vào năm 2020. Tuy nhiên, sang năm 2023, nhiều doanh nghiệp trong số này báo cáo tốc độ tăng trưởng đáng thất vọng. Lãnh đạo của các công ty công nghệ cho rằng, họ đã mở rộng quá nhanh và đang phải tìm cách cắt giảm chi phí. Chỉ trong vài tuần đầu năm 2023, ít nhất 175 công ty công nghệ đã cắt giảm khoảng hơn 60.000 việc làm.

Ngành công nghệ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế số thế giới, đồng thời là biểu tượng thịnh vượng của Mỹ, đang được cho là bước vào "khủng hoảng tuổi trung niên".

Tạp chí The Atlantic (Mỹ) đánh giá, “sau khi chinh phục ngọn núi ý nghĩa nhất và quan trọng nhất, họ đang cảm thấy chật vật trong việc tìm kiếm mục tiêu mới”. Trong khi đó, hãng tin Bloomberg nhấn mạnh, các công ty này “đang bị vây hãm và quấy nhiễu của lập trường dao động liên tục, sự quyết đoán bốc đồng và hối hận mạnh mẽ”. 

"Khủng hoảng tuổi trung niên" chỉ trạng thái tinh thần tự cảm nhận được sự lão hóa, mất năng lượng. Bởi vì đã bước qua bước ngoặt của đời người, nên cảm thấy dao động đối với phương thức sống. Từ cuối năm 2022, những bình luận so sánh các doanh nghiệp công nghệ Mỹ với những người trung niên rơi vào trạng thái lúng túng khó xử đang ngày càng tăng.    

Hiệu ứng từ "Boomerang COVID-19" 

Xét về ngắn hạn, có nhiều ý kiến cho rằng các đợt sa thải nhân viên liên tiếp hiện nay chỉ đơn giản là do môi trường bất lợi chồng chất.

Để tương xứng với tốc độ tăng trưởng chóng mặt trong 2 năm qua, một nhận định khác hoàn toàn với thực tế hiện nay đã được đưa ra, giống như giải thích của Sundar Pichai - Giám đốc điều hành Google đã sa thải 12.000 nhân viên, rằng “boomerang COVID-19” sẽ vây hãm và quấy nhiễu các doanh nghiệp.

Dịch COVID-19 thúc đẩy hình thức làm việc từ xa trở nên phổ biến, các doanh nghiệp đặt cược vào việc tăng cường sử dụng dịch vụ của mình, tranh đua khởi động việc tuyển dụng số lượng lớn. Tuy nhiên, các nhu cầu đặc biệt có liên quan đã trở thành dĩ vãng.  

Bên cạnh đó, lãi suất tăng nhanh bắt đầu khởi động, tiền tệ nới lỏng không thể thiếu đối với những hoạt động kinh doanh mới cũng bị cắt đứt. Hiệu suất tăng trưởng chậm lại, sự thất vọng của cổ đông không ngừng tích tụ. Các nhà điều hành cũng mất đi sự bình tĩnh và thoải mái ban đầu đối với tăng trưởng dài hạn. Để hỗ trợ giá cổ phiếu, họ phải cắt giảm chi phí bao gồm chi phí nhân công để vượt qua khó khăn.  

Những thay đổi lớn làm lung lay nền tảng

Những hiệu ứng dây chuyền tiêu cực này lại lan rộng khắp toàn ngành công nghệ. Sự thay đổi mang tính kết cấu không thể xem nhẹ do đại dịch COVID-19, lạm phát tăng cao và cuộc "khủng khoảng tuổi trung niên" đã khiến nền tảng của những "gã khổng lồ" công nghệ Mỹ đã bị lung lay.

Thứ nhất là sự chín muồi của thị trường. Google thao túng 90% tìm kiếm toàn cầu. Apple cán mốc 2 tỷ thiết bị hoạt động trên thế giới. Nền tảng mạng xã hội Facebook của Meta mỗi tháng có 3 tỷ người sử dụng. Amazon đã đảm nhận 40% thương mại điện tử của cường quốc tiêu dùng Mỹ… Các doanh nghiệp đều đã trở nên quá lớn, sự thôn tính lẫn nhau trong lĩnh vực kinh doanh cũng ngày càng nghiêm trọng.

Thứ hai là khủng hoảng nội bộ, thay đổi văn hóa do quy mô phát triển vượt bậc cũng đang gia tăng. Nhà đồng sáng lập Google Lawrence Edward Larry Page từng nói rằng “sẽ không trở thành doanh nghiệp loại hình truyền thống”. Văn phòng làm việc của họ giống như một địa điểm giải trí có bố trí một quán ăn tự động miễn phí, các đãi ngộ phúc lợi xã hội như bảo hiểm y tế cũng rất hào phóng. Nhưng hiện nay ngay cả thịt bò cho bữa trưa cũng bị phản đối. Ngoài ra, do lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) và người máy có mối quan hệ gần gũi với Bộ Quốc phòng Mỹ, nên đã dẫn đến phong trào phản đối quy mô lớn.

Thứ ba là mạng lưới giám sát toàn cầu. Không chỉ giới hạn ở châu Âu, Bộ Tư pháp Mỹ cũng đã khởi kiện hoạt động quảng cáo trực tuyến của Google, yêu cầu phân tách. Ngay cả khi các doanh nghiệp chủ chốt triển khai hoạt động vận động hành lang tốn kém nhất trong lịch sử, thì tình hình cũng không thay đổi. Dịch vụ của các doanh nghiệp hiện nay đang gây nên ảnh hưởng đến chính trị và xã hội của nhiều quốc gia. Thời kỳ thể hiện phong cách thung lũng Silicon, tự do kinh doanh đã không còn nữa.

Vòng đời các "gã khổng lồ" công nghệ Mỹ ngày càng ngắn

Theo công ty tư vấn Innosight, vòng đời của 500 doanh nghiệp chủ chốt tạo nên chỉ số S&P 500 ngày càng ngắn. “Tuổi thọ trung bình” vào nửa cuối thập niên 1970 là 30-35 năm, nhưng sẽ rút xuống còn 15-20 năm trong 10 năm tới.

Trong nền kinh tế Mỹ, nơi các nhân vật chính canh tranh thay đổi dữ dội, các doanh nghiệp đều đã không còn trẻ. Meta 19 tuổi, Google 24 tuổi, Amazon 28 tuổi, Apple 46 tuổi, Microsoft 47 tuổi…

Các doanh nghiệp công nghệ đã thúc đẩy cuộc các mạng thông tin mới dựa trên điện thoại thông minh và APP, tất cả lĩnh vực như quảng cáo, giải trí và tài chính… đều bị thay đổi. Cũng chính vì những thành tựu to lớn đạt được trước đó, nên chậm chạp trong việc tìm ra đỉnh núi thách thức tiếp theo.   

Sự lúng túng mà các "gã khổng lồ" công nghệ đối diện còn có thể cảm nhận được từ sự lần lượt chuyển đổi của các doanh nhân tên tuổi. Để thúc đẩy dự án phát triển không gian, nhà sáng lập Amazon Jeff Bezos đã từ chức Giám đốc điều hành, trong khi người biến Meta trở thành "gã khổng lồ" quảng cáo trực tuyến Sheryl Sandberg cũng đã rút lui.

Thời đại của "moonshot" đã qua

Google đã đóng cửa hầu hết cái gọi là “moonshot” của mình - những dự án công nghệ đột phá, đắt đỏ và có cơ hội thành công không rõ ràng, được ví như dự án tàu vũ trụ Apollo 11 đưa con người đầu tiên lên Mặt Trăng vào năm 1969. Cuối năm ngoái, Amazon cũng đã thu hẹp đáng kể viện nghiên cứu bí mật nội bộ, hủy một số kế hoạch liên quan đến năng lượng và môi trường.   

Nếu các doanh nghiệp công nghệ mất đi ước mơ và hoài bão, thì sẽ còn lại cái gì? Từ tháng 2/2023, nhiều nhân viên làm việc tại cơ sở New York của Google đã nhảy sang các doanh nghiệp liên quan đến chatbot. Họ cho rằng có thể yên tâm hơn trong lĩnh vực mới này vì nền tảng nghề nghiệp cũng như tư duy công nghệ sẽ cho họ chỗ “nương náu” khi mà có quá nhiều điều đang diễn ra trong các tập đoàn công nghệ truyền thống.

Liệu các nhân tài rời khỏi những "gã khổng lồ" công nghệ già cỗi có thể gieo hạt giống mới ở các nơi khác hay không? Không chỉ là Mỹ, mà điều này còn liên quan đến tương lai của kinh tế thế giới.

Yến Anh